Donderdag 5 februari zullen om 19:00 uur in het Goethe-Institut te Rotterdam [1] twee tentoonstellingen worden geopend. Over de ene — met boek- en affichekunst in de Duitstalige literatuur te Praag — hebben we op onze zustersite Tempel der Letteren in een artikel van vrijdag 23 januari reeds bericht. Parallel daaraan heeft het Litouws Cultureel Centrum in Nederland een expositie samengesteld met ontwerpen van Litouwse Ex-Libris. Er is een keuze gemaakt uit de veelheid aan verschillende ontwerpen die zijn gerealiseerd door zestien verschillende kunstenaars. Deze hebben hun gevoelen(s) op zeer uiteenlopende wijzen toevertrouwd aan het papier: variërend van extraverte expressie tot en met de ingetogenheid van eenvoudig geëtste lijnen.
Geschiedenis in het kort
Het ontstaan van het fenomeen Ex-Libris — letterlijk uit de boeken, hetgeen bij uitbreiding
betekent uit de boekerij of uit de bibliotheek — is, en dat zal niemand verbazen, een gevolg van de uitvinding en ontwikkeling van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg (ca. 1400-1468) [2]. Redelijk snel ontstond er in Duitsland een cultuur van 'voorzichtige' spreiding van het verschijnsel boek, dat toen nog een relatief omslachtige en daardoor prijzige aangelegenheid was. Eigenaren van zulke producten van boekdrukkunst — en veelal waren dat, vooral in de begintijd, bijbels, zoals het in 1455 gereedgekomen standaardwerk dat als Gutenbergbijbel — wilden hun bezit op een bijzondere manier kenmerken en zo ontstonden de verschillende prentjes, die in het boek konden worden geplakt, eerst tamelijk eenvoudige ontwerpen met daarop veelal een familiewapen en de naam van de eigenaar. In de loop van de laatste vijf eeuwen heeft zich dit fenomeen ontwikkeld tot een apart onderdeel van de grafische kunst.
Grote namenGrootmeesters van de kunst die zich in de beginjaren van het Ex-Libris hebben onderscheiden, zijn onder meer de tijdgenoten Albrecht Dürer (1471-1528) en Lukas Cranach (1472-1553), die een generatie na Gutenbergs overlijden hun kunst hebben gecreëerd. Anderen binnen de wereld der (druk)kunst zijn in hun voetsporen getreden. Daarbij komen we onder meer Paul Klee (1879-1940), Pablo Picasso (1881-1973) en Salvador Dali (1904-1989) tegen.
Het feit dat dit onderdeel van het geheel aan grafische kunsten in Duitsland is ontstaan, maakt het Goethe-Institut tot een plek bij uitstek om een expositie over Ex-Libris te organiseren, waarbij het voor deze gebeurtenis heeft samengewerkt met het Litouws Cultureel Centrum. Dat de tentoonstelling uitsluitend stukken van Litouwse kunstenaars voorstelt, is in het geheel niet verbazingwekkend als men bedenkt dat de hoofdstad van dat Baltische land al geruime tijd een centrum van grafische kunsten is en heel in het bijzonder voor Ex-Libris.
Dat verklaart meteen de enorme rijkdom aan geëxposeerde stukken: in totaal 197, ontworpen door zestien verschillende kunstenaars.
Precisiewerk
Veel meer nog dan in andere kunsten is het ontwerpen van een Ex-Libris een veelal directe samenwerking tussen de opdrachtgever en de kunstenaar. Het feit dat een Ex-Libris tot meestal van relatief kleine omvang is doordat het in een boek moet passen en de meeste boeken nu eenmaal niet het formaat hebben van een zeer groot uitgevallen wereldatlas.
Dat zal in de praktijk betekenen dat er dikwijls heel kleine maar zeer belangrijke aanpassingen vereist zijn omdat de opdrachtgever bepaalde details extra naar voren wil laten komen. Een eerste vereiste daarvoor is dat de kunstenaar kan luisteren en zich in ieder geval theoretisch kan inleven in de gedachte- en gevoelswereld van die ander. Technisch zal hij of zij moeten beschikken over precisie en een zeer goed ontwikkeld geduld. En het heet dat in de landen van Noord-Europa juist die eigenschappen ruimschoots aanwezig zijn.
Rijke expositie
Al enige tijd is het fenomeen Ex-Libris een verzamelobject — en naar mijn subjectieve beleving groeit de belangstelling tamelijk snel — en een opvallend aspect daarbij is dat er inmiddels verzamelaars zijn die zich toeleggen op stukken die nooit in een boek ingeplakt geweest zijn. Dat is niet zo'n onmogelijk zaak als het wellicht lijkt. Immers, genoeg mensen hebben hun Ex-Libris op voorraad en gebruiken deze — als het om kostbare ontwerpen gaat — alleen in hun duurdere of meer geliefde boeken. Inmiddels bestaan er op ons ondermaanse 35 verenigingen van verzamelaars van Ex-Libris [3]
Een tentoonstelling die 197 voorbeelden uit het werk van 16 grafische kunstenaars presenteert — oorspronkelijk had men 120 stukken van 15 kunstenaars gepland — mag terecht als rijk worden gekwalificeerd, waardoor men uren nodig heeft om al het uitgestalde materiaal aan een nadere blik te onderwerpen. Een kleine selectie van datgene wat u wacht als u een bezoek aan het Goethe-Institut waagt, ziet u binnen deze tekst afgebeeld.
Het openingswoord voor deze bijzondere expositie zal worden gesproken door de Ambassadeur van Litouwen, Vaidotas Verba, worden gesproken.
__________
[1] De Rotterdamse vestiging van het Goethe-Institut Niederlande bevindt zich aan de Westersingel 9, 3014 GM Rotterdam. Voor mensen van buiten Rotterdam zij verwezen naar de website van het Goethe-Institut. Onder de mededelingen betreffende de Rotterdamse vestiging is ook een routebeschrijving te vinden onder het begrip Anfahrt. De expositie duurt tot en met 13 maart. Voor bezichtiging kan men terecht op maandag, dinsdag en donderdag van 17:00 uur tot 19:00 uur; op woensdag van 12:00 uur tot 19:00 uur en op vrijdag van 14:00 uur tot 17:00 uur.
[2] De complete naam van de man is te mooi om hem hier niet even te vermelden: Johannes Genschfleisch zur Laden zum Gutenberg.
[3] Benoît Junod, vice-president van de FISAE — Fédération International des Sociétés Amateurs d' Exlibris — laat ons nog weten dat Ex Libris in het Japans papierjuwelen worden genoemd.
Afbeeldingen
1. Ontwerp van Ausra Capskyte.
2. Ontwerp van R. Gaizauskaite.
3. Ontwerp van Ramune A. Kmieliauskaite.
4. Ontwerp van Alfonsas Cepauskas.
5. Ontwerp van Valentinas Ajauskas.
6. Ontwerp van R. Gaizauskaite.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten